|
در دهه نود بازار سینمای ترکیه بیش از هرچیز در انحصار
سینمای آمریکا بود. این مسئله به وسیله نسل تازه ای از
فیلمسازان ترک تغییر کرده است. تولیدات ترکی با
موفقیت در فستیوالها خودنمائی می کنند و در ژانر خود
به موفقیت می رسند. برای مثال از فیلم
G.O.R.A.
ساخته «فاروک سوراک» که اکنون در سینماهای آلمان نمایش
داده می شود، می توان نام برد. و سینماگران تازه حتی
جرئت می کنند به سراغ موضوعاتی که جزو کابوس های ملی
ست، بروند.
حد اکثر از زمانی که فیلم « در برابر دیوار» ( برنده
خرس طلائی فستیوال برلین در 2004 و بسیاری جوائز دیگر
) ساخته فاتح آکین ( فیلمساز ترک ساکن آلمان) به عنوان
تابلوی معرفی سینمای آلمان ، مطرح شده ، ترکیه ، که
عضویت آن در «اتحادیه اروپا» بسیار بحث برانگیز است،
به عنوان یک «ملت با فرهنگ» در مباحث عمومی جای گرفته
است. و این کشور در صحنه فرهنگ اروپائی که مرزهای آن
بسیار سیال هستند، از زمانی طولانی نقشی به عهده دارد.
بیهوده نیست که فیلمسازان «ترک-آلمانی» روز به روز
یشتر خودشان را به تنگه «بٌسفر» ( نزدیک استانبول) می
رسانند. چون استانبول با ترکیب پوینده
و
انفجار آمیز شرق و غرب، بیش از پیش خودش را به عنوان
نقطه جدیدی برای هنرمندان، موزیسین ها و فیلمسازان
جوان مطرح می کند.
همچنین از اواسط دهه نود نسل جدیدی از فیلمسازان در
ترکیه رشد کرده اند که هرکدامشان از زاویه دید شخصی و
مستقل شان، شرایط اجتماعی و سیاسی واقعیتِ امروز ترکیه
و درگیری ها و مشکلات آن را تصویر می کنند.البته شاید
با شروعی متفاوت تر و زیرکانه تر از استادان قدیمی
فیلمسازی. بیش از همه «یسیم اوستا اوغلو» ، «نوری
بیگله جیلان»، «زکی دمیرکوبیس» و «درویش زعیم» توانسته
اند در سالهای گذشته به طور مداوم با فیلم های موفقشان
فراتر از مرزهای کشورشان شناخته شوند و جوایز
فستیوالهای بین المللی را درو کنند.
یک دست خط تازه
نهایتا در سال 2003 «نوری بیگله جیلان» با موفقیتِ
فیلم
Uzak
در فستیوال کان و باران جایزه های پس از آن، ترکیه را
به عنوان سرزمین فیلمسازی به باور عمومی نشاند. همچنین
در عرصه فیلمهای سنتی هم از انتهای دهه نود در سینمای
ترکیه یک زندگی دوباره به چشم می خورد. موج جدیدی از
فیلم های مردم پسند، سینمای ترکیه را در این میان
مجددا برای تماشاگران جذاب کرده است. ترکیه در دهه نود
در انحصار اربابان هالیوود بود. اما در سال 2003
شانزده فیلم ترکی موفق شدند که بین یک تا سه میلیون
تماشاگر داشته باشند و حتی در مواردی با محصولات
آمریکائی به رقابت برخیزند. موفقیت برجسته و فوق
العاده فیلم
Visontele
(2001)
با بیش از سه میلیون تماشاگرباعث شد که «اردوگان» 2
سال بعد
Visontele Tuuba
را عرضه کند. در همان زمان «عمر فاروک سوراک» که
قبلاً فقط به عنوان دستیار کارگردان کارمی کرد به ساخت
فیلم تخیلی- علمی
G.O.R.A.
پرداخته بود. راهروی اجباری انتقال فیلم های ترکی به
فستیوال های بین المللی، فستیوال استانبول است که
امسال سه فیلم جدید از «یسیم اوستااوغلو» ، «زکی
دمیرکوبیس» و «درویش زعیم» را عرضه می کند.
«زکی دمیرکوبیس» در فیلم به شدت مینیاتوری
Bekleme Odasi
« اطاق انتظار» نقش اصلی را خودش بازی می کند. فیلمی
که در آپارتمان خود فیلمساز ساخته شده و موضوع آن
مسئله فیلمسازی است. نمایشی بسیار موفق از ناتوانی
انسان برای برقراری هرگونه ارتباط ، که به سرعت به
تماشاگران منتقل می شود اما قلب منتقدین را هم با شدت
بیشتری به طپش در می آورد!
«درویش زعیم» که سال 1974 در شهر «لیماسول» در قبرس به
دنیا آمده است با فیلم
The Mud
یکی از موضوعاتی که تاکنون ممنوع و جزو کابوس های ملی
بوده است را، مطرح می کند. او با اندوه، خاطرات هجوم
ترک ها در سال 1074 به قبرس را بیاد می آورد.
«زعیم» با فیلم بسیار سمبولیک و پربارش کاملا موفق نمی
شود دنائت موضوعی را که مهر تجربیات شخصی اش به شدت
برآن کوبیده شده است، با فاصله کافی نگاه کند.
پایان هجوم
«یسیم اوستااوغلو» هم که با فیلم بسیار مورد توجهش،
«سفر به خورشید» از نظر بین المللی شناخته شد، در فیلم
جدیدش که فوریه امسال در بخش پانورامای فستیوال برلین
به نمایش درخواهد آمد، موضوعی ممنوع از تاریخ رسمی را
مطرح کرده است.
این خانم فیلمساز در این فیلم با سبک بیان بسیار دقیق
و پر احساسش، داستان پیر زن دهقانی را تعریف می کند که
در کرانه ی دریای سیاه زندگی می کند و در سال 1975 با
کشف ناگهانی هویت یونانی اش که پنجاه سال پنهان نگاه
داشته شده، درگیری پیدا می کند و با هجوم خاطراتی
طولانی، داستان بیرون راندن یونانیان از «آناتولی» در
سال 1923 را زنده می کند. «یسیم اوستااوغلو» محل
ماجرای فیلمش را در آناتولی شرقی نزدیک به ترابوزان که
خود در آن جا بزرگ شده است قرار می دهد.
درست درشرایطی همین گونه، فیلمساز جدید غیرعادی و
خودساخته ای پا به میدان می گذارد: «احمد اولوکای»
پنجاه ساله، در ایالت آناتولی متولد شده است. اولین
برخورد او با سینما در دهه 60 هنگامی که یک آپاراتچی،
پروژکتور نمایش فیلم را در دهکده ی محل زندگی او برپا
کرد، برایش مانند یک شوک بود. از آن زمان فیلمسازی
برای او تبدیل به رویا شد و بالاخره در سال 1994 موفق
شد اولین فیلم کوتاه خود را بسازد. در فاصله 10 سال
بعد او 8 فیلم کوتاه دیگر ساخت تا بالاخره موفق شد
اولین فیلم سینمائی خود : « ساختن قایق ازپوست
هندوانه» را بسازد. فیلمی که
نوعی حرکت در
زمان، با رنگی از «اتوبیوگرافی» درباره دوجوان است.
این دو جوان که یکی از آن ها هندوانه فروش است و دیگری
شاگرد سلمانی، در آن دهکده ی ترکی دهه شصت که حتی برق
هم وجود ندارد، برای ساختن فیلم رویاپردازی می کنند و
همه توان خود را به کار می گیرند که یک پروژکتور نمایش
فیلم بسازند اما یک ضرب المثل ترکی می گوید بله آدم می
تواند از هندوانه قایق بسازد اما این قایق نمی تواند
شناور باشد!
سینمای متحرک و سفری
در حال حاضر مدتهاست که در دورترین نقاط روستائی ترکیه
هم برق وجود دارد. اما یک سالن سینما در همه جا نیست.
درست است که در میانه دهه نود سالن های جدید سینما
افتتاح شده است اما تقریبا یک چهارم سینماهای ترکیه در
استانبول متمرکز شده اند. درحالی که ایالت گسترده
آناتولی در مورد سینما به کویری خشک می ماند و حتی در
بعضی از شهرهای کوچک این ایالت- مثلا شهر «کارس
Kars
»که در شرق آناتولی و در ارتفاع 1750 متری از سطح دریا
واقع شده است- یک سینما هم وجود ندارد. درست در همین
شهر سال گذشته (2003) یک کاروان سینمائی شاد ،
فیلمهایی از «آلمودووار»، «گودار» و «تروفو» را از
دوردست اروپا به آنجا آورد و در برابر چشمان حیرت زده
ساکنین به نمایش گذاشت.
برگزارکنندگان « فستیوال فیلم های اروپائی بر روی چرخ»
europäischen Filmfestivals auf Rädern
مجبور شدند برای نمایش فیلم ها در تنها مرکز فرهنگی
شهر که به عنوان تئاتر هم استفاده می شود، در دیوار
بین سالن و آشپزخانه ای که پشت آن قرار داشت، سوراخی
ایجاد کنند تا پروژکتوری را که همراه آورده بودند آنجا
کار بگذارند و فیلم ها را نمایش دهند. البته
برگزارکنندگان این فستیوالِ « اریژینال» که دهسال پیش
توسط پزشکی به نام « دکتر احمد بویاچو» و
«باساک امر» در آنکارا پایه گذاری شده، به این گونه
کمبود ها و مشکلات عادت کرده اند.
امسال و از هم اکنون برنامه نمایش این فستیوال با 112
فیلم از 21 کشور و در مسیری به طول 4070 کیلومتر از
آنکارا تا بورسا، قیصریه، کارس و برای اولین بار در
شهر وان (مرز ایران و ترکیه) در نظر گرفته شده است.
---------------------------------------
* اسامی
اشخاص و فیلم ها از زبان آلمانی و با حروف لاتین بدون
علائم ویژه زبان ترکی ترجمه شده است. به همین دلیل
احتمال اشتباه و یا متفاوت بودن اسم ها وجود دارد.
|
