مدخلی بر «چه هراسی دارد ظلمت روح !» 

 آرشیو

 خانه نخست

یداله رویائی

 مدخلی بر «چه هراسی دارد ظلمت روح!»

 (کار نصیب نصیبی)

 در محاصره واقعیت های روزمره، انسان روزمره اسیر تنگناهاست، در جستجوی فرصتی برای رهایی، فضایی برای کمال، و تنفس در کمال. انسان روزمره به رویا می رود، و در تحقق رویاهایش گاه تا لب پرتگاه پیش می رود، تا قربانی واقعیت های تلخ حیات نشود. می خواهد از روزمره بگریزد، و در تلاش یافتن دریچه ای برای گریز، خطر می کند، تا در فضاهایی آسوده بال بزند و در هوایی نیالوده نفس بکشد. برای نپوسیدن باید تازه شد و برای تازه شدن باید عوض شد. کمال و پیمودن پله های کمال است که عوضمان می کند، تا نپوسیم باید که نمانیم، و برای اینکه نمانیم سمت کمال را نشانمان می دهند و سمت رجعت را. کمال عوضمان می کند و رجعت تکرارمان. پیمودن پله های کمال خطر کردن است، آشنا شدن با حیرت است و حیرت راز است. کشف… جرقه های پنهانی است در ظلماتی که مثل نور خیره مان می کند.

"چه هراسی دارد ظلمت روح"، جمله ایست که نتیجه آخر راه پیمایی در ظلمات است، عصاره نتیجه گیری انسانی است که از حاشیه های واقعیت روزمره به راه می افتد و در تلاش باز کردن دریچه ای برای گریز به ماوراء به Surnaturel راه پیدا می کند، پشت به دنیای مأنوس هر روزه می کند و شاید به کمک شیطان، ابلیس نجات دهنده، به جهان رها شدگان اذن دخول می یابد، لباس عوض می کند، و در جامه رهایی یافتگان راه پیمایی مدیدی را آغاز می کند و ویرانه را که نشان زندگی معمول او و روزهای رفته اوست پشت سر می گذارد، و به انسان هایی دیگر از جهانی دیگر می پیوندد. انسان دختر انگار تولد دوباره می گیرد، بار دیگر از رحم مادر بیرون می آید، و به سمت جنگل به سمت سرسبزی، (سمت بهشت؟) رو می کند، از ویرانه و آدم های ویرانه تنها مادر اوست که او را تا نزدیکی های جهان رها یافتگان بدرقه می کند، و از آن پس این دختر است که در گذار آرام خود ما را جا به جا با زندگی انسان های رها با مشغله هاشان و مسئله هاشان آشنا می کند، همراه دختر به سلوک می رویم و سالکان بسیار را در پله های گوناگون کمال می بینیم، در صحنه هایی از شعر و از شعور، تصویرهایی که در ماوراء نشسته اند و برای رسیدن به آن ها و کشف آن ها باید از حجم های ذهنی سازنده بگذریم، سوررئل در کار نصیب نصیبی در جایی ننشسته است که بتوان با عبور از یک طول به آن رسید، در همان لحظه که از طول می گذریم، از عرض و از عمق می گذریم، از حجم می گذریم، برای رسیدن به حقیقت هر تصویر باید از آن حجم فضایی ای که در فاصله تصویر و واقعیت قبلی نشسته است عبور کنیم، و شیوه این عبور را شیوه ما در کشف حجم تعیین می کند. که شخصی است و به سیستم حسی ما و سلسله اعصاب ما مربوط است، اینست که سازنده فیلم به تماشاگر خود اختیار می دهد که در تماشای یک صحنه در خلق حس و خلق حرف سهیم باشد، اگر کارگردان خالق هیأت جمعی اثر است، تماشاگر اما در خلق های جزیی و پاره های اثر حضور مؤثر دارد.

تولد در دنیای رهایی یافتگان از مادری غنی و قدیم، از زمین است، از عشق و از شعر است، وقتی که آدم ها در جنگل از خاک می رویند. حس رهایی چنان به وجد و شادی میبردشان که بی خبر بر زمین غلت می زنند و شادی که به اوج می رسد، غلت، حکم غریزه است حتی در یک حیوان شاد. و این غلت را در جایی دیگر هم می بینیم وقتی که دختر اولین بار، انیفورم مردم رها را می پوشد از هیجان می غلتد، با طناب سفیدی از آخرین علایق دل، یعنی که در جهان رهایی انسان رها باز بی دلبستگی نمی ماند ـ همین که می خواهد به خود باز گردد، دلتنگی برای اصل گمشده ی خود و با ایمانی که در این جمله از دهان های مشتاق معصوم به ما می رسد. "عشق می تواند ما را به خود باز گرداند" در زیر جذبه های ابلیس که خود در جذبه های حق سلوکی کامل دارد.

همه می خواهند به جوهر برسند، و با گذر از این صافی به حق برسند ـ پس شعر سهمی دارد مثل زمین، مثل عشق، بسیاری از دیالوگها را شعر پر می کند، از شعر متولد می شوند، با شعر می روند، و شعر به عنوان گنجینه ی گرامی حیات، و حافظ میراث می ماند، و تبادل خنجرها وقتی که در دست ها می چرخند، پاداش افتخاری است که از شعر می گیریم، گویی تبادل خنجر مبادله رویاست. چه هنگامی که در دست شاعر فضا راهی می شکافد تا کلمه ها را شکار کند و در صندوق میراث بریزد، و چه هنگامی که روی سینه انسان رها، مهربان می خوابد تا پوست او در لمس افتخار متبرک شود. وقتی که شعر سر می رسد زمان توقف می کند. گو اینکه در سراسر فیلم نشانی از زمان نیست، و اسطوره ای که فیلم اینگونه می آفریند همه ی اعصار را دعوت می کند. با آدمهایی که بی هیچ ارتباطی ارتباط کامل با هم دارند. بی نام می مانند و بی نام می روند، و وقتی هم که می روند، جز شوهری که بی تفاوت نگاهی به همسر رفته می کند و  می گذرد و کودکی که گلی کوچک را با لبخندی کوچک بر جسد مادر می گذارد و می رود، هیچکس دریغی از این مرگ ندارد چرا که همه خود را در بی مرگی می بینند و این بی مرگی را موهبت عشق و سلوک در مراحل عشق نثارشان کرده است. عشق به نور، و نور که عاشق را و عشق را به جایی می برد که خارج از حوادث حیات حذف می شوند، و ساختمانی از نور می گیرند. زنی که روی ریل غلت می خورد و در صدای قطار حذف می شود در پله ای از سلوک به آن مرحله از عشق و کمال می رسد که هر قطره خون او وقتی به خاک می ریزد نور می شود و آئینه می شود.

 و همین جاست که دختر تازه وارد، پرسناژ اصلی فیلم، وقتی که در گشت و گذار خود در برابر این صحنه قرار می گیرد (صحنه ی ریختن خون زن بر خاک و برخاستن نور از خاک) ناگهان مأیوس می شود و این همه را در ظرفیت خود نمی بیند، غبطه می خورد و درد می کشد و در این درد کشیدن است که تصویرها در فیلم عوض می شوند، سیاه، سفید می شود و سفید، سیاه می شود.

 این چند اشاره، اشاره کوتاهی است به آن حجم های ذهنی سازنده که گفتیم باید کشفشان کنیم تا بتوانیم با عبور از آن ها، به حقیقت تصویرهایی که در ماوراء نشسته اند برسیم، حجم های فضایی نصیبی فضای معلق نامحدود نیست (Espace) بلکه یک فاصله فضایی، یک (Espacement) است که بعدهای سه گانه در شعر دارند، و این مکانیسم خیال نصیبی است. و بی جهت نیست که در دیالوگ، مصرع های شاعران شعر حجم را به کمک گرفته است. و کارگردان گویی به قصد، مانیفست حجم گرایی (اسپاسمانتالیسم) را به شکل متعالی اش در فیلم پیاده کرده است، و طلیعه این جنبش در سینما، جوانی را مبارک می کند.

 کارگردان و نویسنده: نصیب نصیبی. تنظیم دیالوگ: عباس نعلبندیان. دستیار کارگردان: بصیر نصیبی. تدوین: فریده عسکری. فیلمبردار: سهراب دانشمندی. بازی ها: شهناز صاحبی ـ شکوه نجم آبادی ـ مهوش برگی ـ بدری اخوان ـ گلنار صاحبی ـ سعیده ـ هوشنگ توزیع ـ فرخ تمیمی ـ مظفر رویائی ـ محمد نوازی ـ فرهاد مجدآبادی ـ رضا قاسمی ـ محمد رضا ژیان ـ کامبیز صاحبی ـ نوتاش.

تهیه کننده: تلویزیون ملی ایران قسمت پژوهش.

 نقل از کتاب سینمای آزاد شماره 9