|
مقدمه
بری
یاد آوری آنچه پیش از ین ، آمده است ، بید بگویم كه
كوشیده ام بر مجموعه فیلمها یی كه در باره تاریخ
یران از سال 1287 تا 1333 موجود است نظم و ترتیبی داده
شود. در بررسی نهیی متوجه شدم آنچه در یران وجود دارد
بخشی از تصویر یران است كه در آرشیو هی دنیا
نگهداری می شود و همچنان آرشیو هی یران از وجود قطعه
فیلمهی مهمی از تاریخ سیاسی واجتماعی یكصد سال اخیر
یران خالی است . از سوی دیگر ، هیچ تفسیر واحد از
هیچ فیلمی وجود ندارد و غرض از ین پژوهش نیز دست
یابی به چنین هدفی ، نبوده است . فقط امیدوار م ،
پژوهش فیلم خانه ی به عنوان یك روش در پژوهش هی
اجتماعی جی شیسته خود را بیابد و به ظرافت هی چنین
پژوهشی ، بیشتر توجه شود
.
دهه
سی
در
عرصه داخلی ، كار بررسی آئین نامه سینما ها و مؤسسات
نمیشی كمیسیون نمیشات وزارت كشور كه از سال 1322 و در
زمان دكتر فرهمندی رئیس اداره نگارش وزارت فرهنگ و
بهنام رئیس نمیشات اداره كل شهربانی در دستور كار قرار
داشت در دوره منصورالملك جدی تر شد و در خرداد 1329
همزمان با روی كار آمدن دولت رزم آرا به تصویب رسید .
بر اساس آئین نامه، ترتیب نمیش در سینماهی درجه یك از
ین قرار بود
:
1ـ
فیلم اصلی
2ـ
یك فیلم علمی و جغرافییی یا ورزشی یا تفریحی
3ـ
یك فیلم وقیع روز كه از تاریخ آن حد اكثر بیش از چهار
ماه نگذشته باشد
.
در
بهمن ماه 1329 دولت رزم آرا بری جلوگیری از وقیع اویل
دهه بیست شمسی ، بنا به پیشنهاد وزارت كشور ماده 55
آئین نامه سینما ها ومؤسسات نمیشی را به شرح زیر اصلاح
كرد :
فیلمی
كه تقاضی نمیش آن می شود اعم ازین كه فیلم اخبار ،
دكومانتر یا اصلی باشد نبید جنبه سیاسی داشته باشدو یا
حاوی مطالبی باشد كه به حسن روابط یران با دول دیگر
خللی وارد آورد. (1)
در
چنین شریطی و بعد از واقعه 16 اسفند 1329 ، حسین علا
به نخست وزیری رسید . روز 17 اسفند 1329 ، كمیسیون
نفت در مجلس شانزدهم ، اصل ملی شدن صنعت نفت یران را
تصویب كردو روز 29 اسفند قانون ملی شدن نفت ، به امضا
رسید . دوره چالش هی بزرگ حقوقی و سیاسی آغاز شد . در
ششم اردیبهشت 1330 حكومت چهل روزه علا به دلیلی از
جمله واقعه سینما تاج آبادان و كشته شدن چند یرانی
وپاكستانی ، به سر رسید و دكتر مصدق ، به ین شرط پست
نخست وزیری را پذیرفت كه مجلس طرح اجری قانون ملی شدن
نفت را تصویب كند . مجلس شانزدهم ، بریاست سردار فاخر
حكمت ، روز نهم اردیبهشت طرح را تصویب كرد و روز 13
اردیبهشت 1330 ، نمینده اول تهران در مجلس و رئیس
كمیسیون نفت ، نخست وزیر شد
.
فیلمبرداران پارامونت در ایران
به نظر
می رسد قدیمی ترین تصویر متحرك از مصدق ، توسط
فیلمبرداران پارامونت ( یا گروه هی دیگری كه همزمان در
یران حضور داشتند) برداشته شده است . در سال 1358 قطعه
فیلمی از یك فیلمبردار قدیمی در تلویزیون خریدم و در
فیلم یادی از دكتر فاطمی ، استفاده شده است كه اولین
هیئت دولت دكتر مصدق را گرداگرد یك میز نشان میدهد .
. آقی گنجی صاحب فیلم مذكور بمن گفت كه ین فیلم را
25 سال در خانه اش مخفی نگهداشته بوده
.
متاسفانه دیگر از ین فیلمبردار قدیمی ، خبری ندارم تا
بیشتر پرسجو كنم
.
اما
خبر مربوط به فیلمبرداران پارامونت
:
یك زن
وشوهر آمریكیی به نام آقاو خانم هیكاك در هفته گذشته
] نهم خرداد 1330[ از زندگی نخست وزیر ، هیئت مختلط
نفت و هیئت دولت ، بری كمپانی پارامونت در مجلس
فیلم برداشتند . ین زن وشوهر ، چند ماه پیش به یران
آمده اند و از همه وقیع مهمی كه چند ماه اخیر در تهران
روی داده ، فیلم برداشته اند. هیكاك ، مرد قد درازی
است كه عینك ذره بینی به چشم دارد و تاكنون كسی خنده
اورا ندیده است. زن او نیز بسیار جدی است . قد متوسط
و گیسوان خرمیی رنگ دارد و جز با شوهرش با هیچ مردی ،
حرف نمی زند.
روز
پنجشنبه ، وقتی ین زن وشوهر بری فیلمبرداری به مجلس
آمدند، در یكی از تالارهی مجلس، هیئت دولت تشكیل جلسه
داده بود . اولین فیلمی كه آنها برداشتند از جلسه
هیئت دولت بود . بعد از دكتر مصدق خواهش كردند به باغ
شمالی بهارستان برود تا در میان سبزه وگل ، فیلم نخست
وزیر و وزیران و نمیندگان یران را بردارند . دكتر مصدق
آنروز خیلی خوشحال بود . بر عكس روزهی اخیر كه قیافه
اش گرفته وعصبی است ، خنده از لبش دور نمی شد . در
میان نخست وزیرا ن یران ، و در مقابل عكاس ها ، هیچكس
نرم تر از دكتر مصدق نبوده ، هرطوری كه عكاس بخواهد و
به او بگوید ، ژست می گیرد
.
عكاسهی
آمریكیی هم از ین وضع راضی بودند . در جریان ین
فیلمبرداری ، عكاس و خبر نگار ما نیز همه جا دوش به
دوش فیلمبرداران آمریكیی بوده اند .(2)
می
دانیم كه حاصل كار پارامونت در یران یك مجموعه فیلم
بوده است كه در جی خود به آنها اشاره خواهد شد .
مسابقه هوا نوردی / رژه با البسه سربازان قدیم
از
روز نهم تا دوازدهم خرداد ماه سال 1330یك مجموعه
مسابقه هویی ( سرعت – رهبری هویی – زیبیی هویی ونشستن
در یك محل معین ) در یران برگزار شد و 27 خلبان یرانی
وخارجی در ین مسابقه شركت داشتند. یك هواپیمی هیكین
ضمن پرواز از شیراز به تهران سقوط كرد و خلبان آن
سروان افتخاری در گذشت . هواپیمی دیگری نیز سقوط كرد
ولی خلبان آن كه از شانسهی اصلی ین رقابت ها بود جان
خودشرا نجات داد. روز دوازدهم خرداد جویز برندگان در
فرودگاه مهرآباد توسط شاه و در حضور حسین علا وزیر
دربار ، مستشاران نظامی آمریكا ، هند و پاكستان اهدا
شد ( هنری گریدی سفیركبیر آمریكا در یران نیز در اویل
ین مراسم حضور دارد ولی مراسم را به دلیل كاری ترك
میكند ) .روز دوازدهم خرداد ،ین واقعه دریك فیلم خبری
(35 میلیمتری ، 16 دقیقه وچهل ثانیه ی و بدون صدا )
ثبت شده است . فیلم با صحنه هیی از سردر باغ ملی ،
كاخ گلستان و موزه یران باستان ، آغاز می شود كه ناشی
از هیجان فیلمبردار خارجی در دیدار از تهران و یا رعیت
برخی دستورالعملهی قبلی است . در فرودگاه مهرآباد ،
راول بیم آمریكیی قهرمان مسابقه هواپیمیی كشوری ، جیزه
خود را دریافت می دارد. در همین فیلم یك هواپیمی
آمریكیی مامور در خارج از آمریكا
(united states overseas )
را نیز
می بینیم كه پرواز میكند ین هواپیمی سمپاش در فرودگاه
مهرآباد روزیكشنبه 12 خرداد 1330عملیات سمپاشی وطرز
گذشتن از موانع كوچك را نشان میدهد
.
در
دانشكده افسری ، دسته موزیك رژه می روند و بری نخستین
بار دانشجویان را در لباس سربازان ادوارمختلف تاریخ
یران سوار براسب و پیاده می بینیم ( تجربه ی كه سال
1350 نیز در تخت جمشید تكرار شد ) . عملیات ورزش رزمی
روی تشك ، شمشیر بازی و ژیمناستیك در سرباز خانه ، به
فیلمبرداری از درون سفارت آمریكا ختم میشود
وفیلمبرداری توسط فیلمبرداران آمریكیی را مسجل می سازد
.(كشف ین رویداد و جزئیات آن ، به مدد جستجو در
مطبوعات یران حاصل آمده است وگرنه فیلم ابتدا به ساكن
ین اطلاعات تكمیلی را در بر نداشت )( 3)
.
هیئت
خلع ید در آبادان
روز 18
خرداد 1330 هیئت نظارت بر خلع ید به آبادان رفت .
حسین مكی عضو هیئت نظار، در برابر جمعیت در بالكن
اداره مركزی شركت نفت ( جنرال آفیس ) سخنرانی كرد .
گرچه او در نخستین تصویر ، ضد نور است ، یعنی سخنران
در سیه قرار دارد و جمعیت در آفتاب یستاده اند ، از
طرح و خطوط چهره اش ـ و البته چاپ عكسی از همین لحظه
در مطبوعات همان روز یا روز بعد ـ می توان اورا شناخت
. به ویژه كه در نمی بعد ، اورا روی دست كاركنان شركت
نفت می بینیم . پرچم یران بری نخستین بار در تاریخ
صنعت نفت بر فراز پالیشگاه آبادان و ساختمانهی اداری
بر افراشته است و جمعیت ( روز 29 خرداد 1330) در
برابر ساختمانهی اداری گرد آمده اند. بنابرین صحنه
فیلمبرداری شده متعلق است به روز 29 خرداد ماه . در
همین سخنرانی هاست كه حسین مكی میگوید : اگر جان فدا
كنیم كم كرده یم ، كاری نكرده یم
.
خروج
انگلیسی ها و آخرین تصویر از دفتر هیئت تحریریه
از
اواخر خرداد 1330 زمزمه خروج انگلیسی ها شنیده می شد
. در روز دوم تیرماه ، روزنامه كیهان ، خبر از آماده
باش نیروهی انگلیس در پیگاه هی شرق اردن ، قبرس و
مالت می دهد . در یكی از فیلمهی خبری و در انحصار
پارامونت تحت عنوان
: Persia : US Aid if …
انگلیسی ها را سرگرم خارج شدن از آبادان می بینیم .
آنها چمدان ها و وسائلشان را به حیاطی آورده ، در
صحنه دیگر با قیق از اسكله دور شده ، خود را به كشتی
می رسانند
.
نیروهی چتر باز انگلیسی ، آماده حمله به تاسیسات
آبادان اند
نقشه
آبادان ، تصویر هویی آبادان بزرگترین پالیشگاه نفت
دنیا
كارآموزان
یرانی ، آموزش فنی می بینند
.
دو
سرباز مسلح از خط لوله نفت ، حراست می كنند
.
در
صحنه ی از همین فیلم ، تعدادی از اعضا هیئت دولت از
جمله دكتر صدیقی، فضل الله زاهدی، شمس الدین امیرعلیی
، تیمسار نقدی و چند نمینده مجلس از جمله بقیی و
حسین مكی را در باغ بهارستان می بینیم .
در
فیلم « مصدق محاكمه می شود» (Mossadegh faces trial)
، صحنه
ی وجود دارد كه بعید نیست محل اداره انتشارات و
تبلیغات شركت نفت در آبادان و دفتر هیئت تحریریه
نشریه « دیلی نیوز » باشد . در یك نمی درشت ، نشریه
ورق می خورد و دستی روی عنوان نشریه با قلم خط می كشد
. تیتر نشریه ین است : مذاكرات در باره مسائل نفت در
تهران با شكست مواجه شد
. (Talks on oil dispute broken off in Tehran )
شید خط
كشیدن روی دیلی نیوز به ین معنی باشد كه ین آخرین
شماره است
(
4)
|
